Łącznie z reformą uwłaszczeniową w Królestwie Polskim wdrożona została również reforma samorządu gminnego. Car nadając chłopom prawo do udziału w samorządzie odniósł się w ten sposób do reform przeprowadzonych w Cesarstwie, co miało świadczyć o ciągłości polityki. Celem reformy była również naprawa oraz ujednolicenie administracji wiejskiej, co było konieczne dla rozwoju państwa w warunkach rodzącego się kapitalizmu. W przeciwieństwie do reform wdrożonych w Rosji, w Królestwie nie wprowadzono jednak samorządu na szczeblach powiatu oraz guberni, co związane było z popowstaniowymi represjami.
Ukaz carski z dnia 2 marca 1864 roku o urządzeniu gmin wiejskich całkowicie zmienił ustrój gminny na polskiej wsi. Po raz pierwszy w historii gmina miała charakter samorządowy i została oddzielona od władzy właścicieli ziemskich. Gminę tworzyły zarówno grunty włościańskie, jak i dworskie, po raz pierwszy obejmując duży obszar zbliżony do współczesnych gmin. Carski ukaz wprowadzający ustrój samorządu gminnego podpisany został w dniu 2 marca 1864 roku. Od tego momentu każda gmina składała się z wiosek, kolonii, folwarków oraz dworów, niezależnie od istniejących podziałów własności dworskiej. Ukaz precyzował, że gminy miały się składać z wiosek i kolonii przez włościan wszelkiego nazwania osiadłych oraz folwarków i dworów dziedziców i innych właścicieli ziemskich.
Według ukazu każda gmina dzieliła się na gromady na czele z zebraniem gromadzkim i sołtysem. Gromada składała się z kolei z włościan jednej wsi bądź kolonii posiadających w niej prawo własności bądź jakąkolwiek nieruchomość. Gospodarzom przysługiwało prawo głosu na zebraniach gromadzkich, w których natomiast nie mogli uczestniczyć pracownicy folwarczni i robotnicy rolni. Zebranie gromadzkie zwoływał wójt bądź sołtys, a mogli w nim uczestniczyć wszyscy pełnoletni właściciele nieruchomości na terenie danej gromady. Do 1880 roku w zebraniach mogły również uczestniczyć kobiety będące właścicielkami gruntów.
Biuletyn Informacji Publicznej
Każda wieś bądź kolonia stanowiła oddzielną wiejską gromadę z wybieranym spośród mieszkańców sołtysem na czele, który był pomocnikiem wójta i wykonywał jego polecenia. Sołtys posiadał uprawnienia do zwoływania i zamykania zebrań gromadzkich oraz czuwania nad porządkiem na tych zebraniach, wnoszenia pod obrady zebrań gromadzkich spraw dotyczących dobra gromady oraz wykonywania uchwał zebrania gromadzkiego.
W gromadach, w których nie było osobnego poborcy podatkowego, sołtys zajmował się również zbieraniem podatków. Oprócz powyższych, podobnie do wójta w przypadku gminy, w gromadzie sołtys mógł również karać winnych.
