Ważną, a można rzec nawet, że najważniejszą rzeczą w każdego rodzaju działalności jest kontrolowanie wykonywania danych czynności i nadzór nad nimi. Jest to czynność bardzo ważna z racji tego, że osoba zarządzająca w danej firmie musi wiedzieć czy dane cele, które były założone do osiągnięcia zostały wykonane przez pracowników, w jakim stopniu i czy zgodnie z przyjętymi zasadami.
Działalność jednostki samorządu terytorialnego jest widoczna w każdym niemal mieście. Podstawową jednostką jest gmina. Najważniejszą podstawą prawną, która odnosi się w swoich zapisach do samorządów terytorialnych jest Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Nadzór jednostek samorządu terytorialnego odbywa się, gdy zostanie rażąco naruszony którykolwiek punkt zapisany w Konstytucji lub ustawy odnoszącej się do działalności tychże jednostek, czyli między innymi ustawa o samorządzie gminnym, powiatowym czy wojewódzkim.
Jeżeli chodzi o nadzór w gminach jednostki sprawujące kontrolę bazują na ustawie o samorządzie gminnym, w powiecie o samorządzie powiatowym oraz na podstawie Konstytucji. Odpowiedzialność za nadzór przypada organom do tego powołanym z racji zapisu we wszelkich ustawach. Tylko one mogą sprawować nadzór nad działalnością jednostek samorządów terytorialnych. Do najważniejszych organów sprawujących nadzór nad tego rodzaju działalnością można zaliczyć wojewodów i regionalne izby obrachunkowe. Natomiast najważniejszym organem Nadzoru jest Prezes Rady Ministrów. Należy do niego na przykład badanie zgodności z prawem aktów wydawanych przez organy jednostek samorządu terytorialnego. Regionalne izby obrachunkowe sprawują nadzór w zakresie spraw finansowych
Do ich zadań nadzorczych można zaliczyć:
• Sprawdzanie różnego rodzaju uchwał, a w szczególności związanych z budżetem,
• Wszelkie czynności związane z budżetem i jego zmianą,
• Kontrola nad zaciąganymi zobowiązaniami, aby nie podwyższała stale długu publicznego,
• Kontrola nad zasadami dotyczącymi przyznawanych dotacji,
• Kontrola nad podatkami i opłatami, czy maja zastosowanie w ustawie.
Natomiast, jeżeli chodzi o najważniejszy organ nadzoru, czyli Prezesa Rady Ministrów to do jego zadań należy przede wszystkim składanie wniosku o odwołanie bądź zawieszenie danej grupy, jeżeli ta w sposób rażący narusza zasady Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Kolejnym jego zadaniem jest uzgadnianie statusu gminy, (jeżeli jej mieszkańcy przekraczają liczbę 300, 000) oraz województwa
Zastosowanie środków nadzoru możliwe jest tylko w przypadkach określonych przepisami ustaw. Wszelka ingerencja w działalność samorządów musi być oparta o zasadę legalizmu. Ustawy muszą określać sposób zastosowania środka nadzoru – formę (rodzaj) środka, przesłanki stosowania, organ właściwy, konsekwencje jego użycia. Interpretacja przepisów dotyczących środków nadzoru nie może być rozszerzająca. Środki nadzoru są określone zarówno w ustawach ustrojowych, jak i w innych ustawach, np. w ustawie o pomocy społecznej.
Jeżeli jednak chodzi o nadzór nad aktami prawa miejscowego odbywa się on poprzez sprawdzenie prac wykonywanych przez pracowników zatrudnianych w danej instytucji. Nadzór ten polega na wykonywaniu czynności kontrolnych oraz na wprowadzeniu takich działań, aby korygowały nieścisłości, jeżeli takie nastąpią. Nadzór nad tymi aktami sprawuje jedynie Prezes Rady Ministrów. Prezes Rady Ministrów uchyla podczas nadzoru akty prawa miejscowego, jeżeli zauważy, że są one niezgodne z ustawami bądź różnego rodzaju aktami wydanymi w celu ich wykonania. Ma on uprawnienia do uchylenia lub odwołania ich. Prezes Rady Ministrów dokonuje nadzoru prawa miejscowego, które zostały ustanowione przez wojewodę i różnego rodzaju organy administracji. Jeżeli znajdzie jakiekolwiek naruszenie może powołać je do sądu administracyjnego4.
W przypadku aktów prawa miejscowego jak zostało wcześniej wspomniane może odbywać się kontrola sądowa. Jest to fundamentalna kontrola, jeżeli Prezes Rady Ministrów znalazł jakiekolwiek nieścisłości związane z prowadzeniem działalności. Samo stwierdzenie kontroli sądowej ma charakter prawnicze, chodzi, bowiem o kontrolę aktów prawa miejscowego przez sąd administracyjny. Natomiast istnieje także możliwość kontroli poprzez Trybunał Konstytucyjny i sądy powszechne. Jeżeli chodzi o Trybunał Konstytucyjny bada on konkretny akt stosowania prawa miejscowego zgodnie z instytucją bądź skargą, jaka wpłynęła. Natomiast sądy powszechne pośredniczą w rozstrzyganiu niezastosowanie jakiegoś sprawnego prawa miejscowego.
Sposób kontroli sądowej aktów prawa miejscowego należy podzielić na takie z perspektywy przedmiotowej i podmiotowej. Jeżeli chodzi o przedmiotową kontrole aktów prawa miejscowego przez sądy administracyjne obejmuje ona akty prawa miejscowego stanowione przez organy jednostek samorządu terytorialnego, akty prawa miejscowego stanowione przez terenowe organy administracji rządowej, przez organy jednostek samorządu terytorialnego oraz bezczynności prawotwórczą organów jednostek samorządu terytorialnego. Każde z aktów prawa miejscowego musi posiadać cechy materialne, czyli na przykład należyte ogłoszenie oraz formalne czy miedzy innymi abstrakcyjność, generalność. Jeżeli chodzi o rodzaje kontroli sądowej aktów prawa miejscowego należy wyróżnić kontrole bezpośrednią, pośrednią i bezczynności prawotwórczej. Każdy z tych rodzajów wyróżnia się odmienną legitymację procesową i własną konstrukcją skargi na akt prawa miejscowego
Kontrola sądowa aktów prawa miejscowego jest prawidłowo rozdzielona w ramach władzy sądowniczej, przy utrzymaniu dominującej roli sądów administracyjnych. Co prawda komplikuje te działanie rozstrzyganie spraw dotyczących aktów prawa miejscowego. Ze względu na niewystarczająco dopracowane podstawy prawne w kontroli aktów prawa miejscowego przez sądy administracyjne istnieje dziś komplikacja z licznymi problemami interpretacyjnymi. Jeżeli chodzi o charakter kontroli aktów prawa miejscowego przez sądy administracyjne, to okazuje się niezbędne podjęcie tutaj dalszych badań teoretycznych nad „prawodawcą negatywnym”. Z całą pewnością kontrola aktów prawa miejscowego przez sądy administracyjne jest bardzo specyficznym rodzajem kontroli.
Jak mówi artykuł 63 oraz 64 istnieje prawo do zgłoszenia skargi do sądu administracyjnego oraz skargi na bezczynność organu. Jeżeli chodzi o prawo do skargi do sądu administracyjnego charakterystyczną cechą danej skargi jest to, że nie stosuje się jej, jeżeli w danej sprawie orzekał p sąd administracyjny i oddalił daną skargę. Natomiast w sprawie, gdy zostaje nadane wezwanie do usunięcia naruszenia stosowane są przepisy o terminach załatwienia spraw w postępowaniu administracyjnym.
Artykuł 63 brzmi „każdy czy interes prawny lub uprawnienie została naruszona przepisem aktu prawa miejscowego wydawane przez wojewodę lub organizm zespolonej administracji rządowej w sprawie zakresu administracji publicznej może bezskutecznym wezwaniu
organu, który wydał przepis lub upoważnionego do uchylenia przepisu w trybie nadzoru do usunięcia naruszenia zaskarżyć przepis do sądu administracyjnego”7.
Natomiast, jeżeli chodzi o skargę na bezczynność organu sąd może nakazać nadzoru na rzecz skarżącego i prawo do takiej skargi stosuje się, gdy wojewoda nie wykonuje czynności nakazanych prawem albo jego czynności naruszają prawa osób trzecich.
Rozporządzenia wojewoda niezwłocznie przekazuje podpisany akt prawa miejscowego ministrowi właściwemu do spraw administracji publicznej za pośrednictwem właściwego ministra. Minister właściwy rzeczowo sporządza opinię dotyczącą zgodności aktu prawa miejscowego z przepisami powszechnie obowiązującymi. Następnie przekazuje opinię wraz z aktem prawa miejscowego ministrowi właściwemu do spraw administracji publicznej, który dokonuje kontroli zgodności aktu z przepisami powszechnie obowiązującymi oraz zasadami rzetelności i gospodarności. Jeżeli kontrola wykaże uchybienia uzasadniające uchylenie aktu prawa miejscowego, minister właściwy do spraw administracji publicznej przekazuje akt Prezesowi Rady Ministrów wraz z projektem zarządzenia nadzorczego i uzasadnieniem. Możliwe jest, że kontrola ministerialna nie wykaże uchybień uzasadniających uchylenie aktu prawa miejscowego, a następnie Prezes Rady Ministrów uzna akt za niezgodny z polityką rządu. Przed przekazaniem Prezesowi Rady Ministrów projektu zarządzenia nadzorczego, minister właściwy do spraw administracji publicznej może wystąpić do wojewody o uchylenie lub zmianę aktu prawa miejscowego, wskazując uchybienia.
Podsumowując należy podkreślić fakt, że nadzór nad zwykłą działalnością jednostek samorządu terytorialnego charakteryzuję się tym, że nadzór ten sprawuje wojewoda oraz regionalna izba obrachunkowa, a także najważniejszy organ, jakim jest Prezes Rady Ministrów a nadzór nad aktami prawa miejscowego sprawuje Prezes Rady Ministrów oraz sądy administracyjne w przypadku znalezienia uchybienia. Oba nadzory są najważniejszym elementem w pracy takiej działalności, z racji tego, że zawsze w każdego rodzaju instytucjach czy organizacjach należy sprawować kontrolę nad wykonywanymi działaniami niezależnie od zaufa niania danemu pracownikowi z racji tego, że każdy pracownik jest człowiekiem i może się pomylić. Istnieje także duża ilość wydarzeń, które określają sprawowanie i wykonanie danego zadania za nieprawidłowe specjalnie z racji chęci posiadania jakichkolwiek korzyści materialnych. Z racji tego powoływane są powyższe organy w celu kontroli nad działaniami pracowników jak i całych instytucji, by nie dochodziło do podobnych wydarzeń i aby utrzymać dobrą reputacje danej instytucji.
